| In deze serie ‘Transactionele Analyse in praktijk’ vertel ik je over onderdelen van de Transactionele Analyse en toepassingen ervan in coaching en therapie. Ego-toestanden vormen een mooie basis voor zelfkennis maar zijn bij eerste kennismaking vaak wat abstract. Toegepast op een iconisch figuur als Johan Cruijff krijgt de methode kleur. Hoe je overkomt ‘en un momento dado’ – op een gegeven moment. |
Transactionele Analyse in de praktijk: zelfkennis met behulp van ego-toestanden
Oefening
Schrijf in een score op hoe Johan Cruijff op jou overkwam als mens, en doe dat in vijf categorieën: mate van leiderschap, mate van zorg voor anderen, mate van ‘in het moment’ leven en keuzes maken, mate van aangepast zijn, en ten slotte in welke mate hij zijn gevoelens liet zien.
Eric Berne en de Transactionele Analyse
De van oorsprong Canadese psychiater Eric Berne was het niet eens met het heersende tijdsbeeld. Hij vond het niet logisch dat een behandelaar verheven stond boven zijn cliënt, en streefde gelijkwaardigheid na en samenwerking. Daarmee werd hij één van de grondleggers van wat de humanistische psychologie is gaan heten. Berne zocht en vond manieren om de gecompliceerde binnenwereld van mensen inzichtelijk te maken, en meer dan dat: door de slimme verbeeldingen werd het mogelijk ook de interacties tussen mensen helder te maken. De Transactionele Analyse (TA) was geboren.
Ego-toestanden als basis
Dit is de basis van de TA. Ieder mens heeft aan de binnenkant drie ‘delen’ van de persoonlijkheid. Dat zijn dat Ouder, Volwassene en Kind – met een hoofdletter om ze te onderscheiden van echte ouders, volwassenen en kinderen. De Ouder is de verzamelplaats van alle (herinneringen aan) boodschappen van echt bestaande ouderfiguren in je leven. Dat zijn meestal de echte ouders, maar het kunnen ook broers of zussen, opa’s en oma’s, of zelfs de cultuur of een leider zijn met aanzien. Figuren die in je kindertijd aanzien hadden in jouw ogen.
In het Kind zijn alle eigen belevenissen die zijn blijven hangen als gedrag, overtuigingen en gevoelens. Zoals de jaarringen van een oude boom, met daarin de knoesten voor de pijnlijke, en ‘hartjes’ voor alle liefdevolle herinneringen. Ook latere gebeurtenissen met grote impact, zoals trauma’s, worden in het Kind bewaard.
De Volwassene herbergt de gedachten, gevoelens en gedragingen voor wat zich in het hier en nu afspeelt. Je kunt het zien als een data-processor: wat (van mijzelf, van de omgeving) heb ik nodig om op dit moment adequaat te functioneren?
Binnenkant en buitenkant
Nu zijn wij mensen niet bepaald consistent en congruent. Wat we aan de binnenkant voelen laten we vaak niet aan de buitenkant zien, en vaak gaat ons gedrag zelfs lijnrecht tegen de eigen gevoelens in. Om dat inzichtelijk te maken voegde Berne naast de binnenkant een functionele buitenkant toe. Die buitenkant is dat wat zichtbaar is voor de ander. De volgende indeling toont dit. Wat je hier ziet zijn dus de gedragsopties die ieder mens minstens tot zijn of haar beschikking heeft.
- In de Structurerende Ouder (SO) toon je normen en waarden, grenzen en beperkingen. Zorg verpakt in discipline en regelgeving, leiding en richting, koers en kompas. Sla je door dan toon je dwingend gedrag om de ander in jouw keurslijf te krijgen.
- In de Voedende Ouder (VO) toon je letterlijke zorg: eten en drinken, maar ook mentale zorg. Te veel zorg werkt beknellend; de verstikkende moederliefde is een voorbeeld.
- In het Aangepaste Kind (AK) toon je gedrag dat past in of bij de omgeving. Je hebt een inschatting van de omgeving en wat die van je vraagt en toont dat bijpassende gedrag. Empathische vermogens, invoelend vermogen, attent zijn, meeleven, inschatten van de situatie, je kunt je een voorstelling maken van wanneer je dit deel laat zien. Ook rebels gedrag is feitelijk aangepast gedrag. En té aangepast zijn levert een paradoxale werkelijkheid waarin je verliest wie en wat jij bent.
- In het Natuurlijk Kind (NK) laat je emoties (wel of niet) zien. Dichtbij je gevoelens kunnen zijn geeft veel mensen het gevoel ‘echt zichzelf’ te zijn. Het levert creativiteit, goede seks, vrije doorgang voor je emoties. Ongehinderd uiten van wat je voelt kan doorslaan in egocentrisme. Gehinderd uiten van emoties – bijvoorbeeld door te leven met onderdrukte angst – betekent vaak een belemmerd leven.
- Gedrag vanuit de Volwassene (V) verdelen we verder niet onder. De Volwassene gebruikt de input van de andere delen. De Volwassene schat in, overziet, kiest, doet.
Het egogram als intuïtief ijkmiddel
Je hebt inmiddels wellicht al wat herkend door deze functionele ego-toestanden bij jezelf. Dan volgt hier een oefening die jouw ego-toestanden inzichtelijk maakt, en die we uitwerken in onze casus van Johan Cruijff. We nemen de vijf functionele ego-toestanden als basis, en maken er een staafdiagram van. Scoor je functionele ego-toestanden gevoelsmatig, dus zoals je denkt dat ze overkomen. Vraag iemand anders om hetzelfde te doen over jou en vergelijk de resultaten. Het is geen feitelijke situatie, maar toont hoe je overkomt op de ander en is daarmee een mooi intuïtief ijkmiddel.
Heb je de oefening van aan het begin gedaan? Dan kun je hier je eigen Johan Cruijff-egogram maken. Zet je intuïtieve maat per categorie in een tabel en vergelijk je tabel met mijn inschatting.
Zoals je ziet kwam Cruijff op mij over als iemand die zijn gevoelens vrij spel gaf en weinig gehinderd werd door te veel aangepast gedrag. Hij leefde sterk in het Nu en wist goed leidinggevend gedrag te tonen. Zorg was er wel, zolang het in het verlengde was van waar zijn Kind tevreden mee kon zijn. Was die link er niet, dan daalde de zorg acuut naar laag, schat ik in. Hij kon dus zonder uiterlijke moeite weglopen wanneer iets hem niet meer beviel, en ook met groot enthousiasme ergens instappen – telkens weer.
Was hij om coaching gekomen dan zou hij geholpen zijn door dát onderdeel te ontwikkelen waar hij laag scoort. Eerst zou je dan zijn eigen inschatting willen zien, zijn eigen egogram. Dat was vermoedelijk een boeiend (en zeer eenzijdig) gesprek geworden.
Dank je voor het lezen, prettig als je wilt delen.
Boeiend? Mooi! Wil jij weten of coaching of therapie voor jou van toegevoegde waarde kan zijn? Maak een afspraak voor een kennismakingsgesprek, dan bekijken we samen wat je vragen zijn en of ik daarin iets kan betekenen. fenno@maakpositiefverschil.nl of 06-33676165
